Duurzaamheid & diversiteit

Burgerschapscompetenties: wat zeg je?

Daar staan ze dan: dé zestien sleutelcompetenties en dito eindtermen. Wat zijn sleutelcompetenties en hoe begin je er aan? Naïma Lafrarchi gaat in dit artikel dieper in op de sleutelcompetentie ‘burgerschap’. Naïma is juriste en educatief onderzoeker aan de UGent. Ze begeleidt teams o.m. met de implementatie van de burgerschapscompetentie.

Wat zijn sleutelcompetenties?

Sinds het schooljaar 2018-2019 zijn er nieuwe eindtermen van toepassing in het secundair onderwijs in Vlaanderen. Die eindtermen worden ondergebracht onder zestien sleutelcompetenties. De sleutelcompetenties bevatten op hun beurt kenniselementen, vaardigheden en attitudes die de leerlingen in een bepaald jaar moeten bereikt hebben. Daarbij moet rekening gehouden worden met de cognitieve, de affectieve en de motorische dimensie. Belangrijk om te onthouden is dat de sleutelcompetenties niet binnen een specifiek vak dienen bereikt te worden.

Leerlingen werken samen

Eén van de sleutelcompetenties is ‘burgerschapscompetenties m.i.v. competenties inzake samenleven’. Daaronder vinden we zeven bouwstenen die verband houden met identiteit, diversiteit, sociale rechtvaardigheid, duurzaamheid en democratie. De sleutelcompetentie burgerschap bevat concepten zoals solidariteit, meningsverschil, identiteit, compromis, inclusie, betrouwbare informatie, democratie, participatie, enzovoort.

Onze superdiverse samenleving wordt weerspiegeld op de schoolbanken. Deze superdiversiteit biedt kansen én uitdagingen om aan de slag te gaan met burgerschap in de klas en/of school. Burgerschap hoeft zich niet te beperken tot een aspect of vakdomein. Daarin zit ook de kracht van burgerschapseducatie. Het bevat een brede waaier van onderwerpen die aangereikt kunnen worden.

Wat is burgerschap?

Burgerschap is een breed concept dat veel ladingen dekt. In de onderwijscontext begrijpen we het volgende onder burgerschap: een set van eindtermen die de leerlingen voorbereidt om samen te leven en werken met elkaar in een superdiverse samenleving waarin maatschappelijke kansen en uitdagingen aanwezig zijn.

  • Kansen zijn opportuniteiten die we kunnen aangrijpen om bij te dragen aan meer sociale cohesie binnen de klasgroep, binnen de school, en breder, binnen de samenleving. We geven als leerkracht tools mee aan de jongeren binnen de samenleving om op een positieve manier om te gaan met elkaar. Burgerschapseducatie houdt in dat we de leerlingen inzicht leren krijgen in het grotere plaatje, in de verbanden tussen de verscheidene domeinen in de samenleving. We leren ze oplossingsgericht denken en werken rond een bepaald thema.
  • Ook voor uitdagingen kunnen we heel wat voorbeelden noemen: klimaatopwarming, mensen- en kinderrechten, globalisering, een wererldwijde economische crash, een pandemie, nepnieuws, vluchtelingen en migratie, etc. Via constructieve gesprekken met eenduidige doelstellingen uit de sleutelcompetentie burgerschap kunnen leerlingen gestimuleerd worden na te denken over uitdagingen uit de samenleving (lokaal, nationaal, Europees, internationaal), bij voorkeur domeinoverschrijdend. Ter illustratie: migratie kan niet los gezien worden van klimaatverandering, democratie of economie. Dat opent dus meteen mogelijkheden om domeinoverschrijdend te werken met collega’s.

We geven als leerkracht tools mee aan de jongeren binnen de samenleving om op een positieve manier om te gaan met elkaar.

Sleutelcompetenties X sleutelcompetenties

Het spreek vanzelf dat, wanneer je als leerkracht of vakgroep werkt aan burgerschapscompetentie, ook andere competenties aan bod kunnen en mogen komen.
Bij burgerschapseducatie spelen persoonlijke en sociale factoren een rol in hoe wij (leerkrachten en leerlingen) de wereld zien en ervaren. Een van de hoofddoelstellingen van burgerschapsvorming is om verantwoordelijke, solidaire en verdraagzame burgers te vormen. Dit kan o.a. door attitudevorming, sociale vaardigheden en mentaal welbevinden te versterken. Deze laatste staan centraal in sleutelcompetentie ‘lichamelijke en geestelijke gezondheid’. Begrippen als democratie, kennis en inzicht in de westerse en niet-westerse samenlevingen, kritische reflectie over bronnen/nieuws of beeldvorming zijn elementen die we terugvinden in de sleutelcompetentie ‘competentie m.b.t. historisch bewustzijn’.
Deze twee voorbeelden tonen aan dat eindtermenkader heel wat mogelijkheden en leerkansen biedt om domein overschrijdend te werken, en finaal bij te dragen aan de gezamenlijke opdracht die het onderwijs heeft!

Hoe kan je met burgerschapscompetenties aan de slag gaan?

Burgerschap is een (zeer) breed begrip. Hoe ga je hiermee aan de slag als leerkracht ? Hoe begrijpen we burgerschap in een onderwijscontext? We geven je alvast enkele handvaten mee.

  1. Bespreek binnen je eigen vakgroep welke eindtermen aan bod komen in de lessen. Spreek de collega’s van de andere vakgroepen aan. Zij werken misschien aan dezelfde eindtermen. Stem af op elkaar.
  2. Kies een thema binnen de leefwereld van de leerlingen waarrond of waarin de gekozen eindtermen aan bod zullen komen. Informeer en documenteer je over het onderwerp. Je hoeft dit niet alleen te doen. Vraag collega’s om hulp.
  3. Beperk je aantal lesdoelstellingen tot 2 of 3 kenniselementen, vaardigheden en attitudes die je wil bereiken in een les. Houd rekening met de verschillende dimensies van het leren: cognitief, affectief en motorisch. Maak een overzicht bij voorkeur van de lesdoelstellingen over een semester of schooljaar heen.
  4. Kies zorgvuldig de werkvorm die je wenst te gebruiken om het thema aan te brengen. Een klasgesprek houden over een bepaald actueel thema kan verrijkend zijn. Maar, heb steeds twee of drie lesdoelstellingen voor ogen. Het klasgesprek heeft als doel om de gekozen de geselecteerde elementen binnen de eindterm te bereiken. Differentieer waar mogelijk. Denk goed na of de gekozen werkvorm. Een andere werkvorm kan efficiënter en effectiever zijn om de eindtermen bereiken met de leerlingen.
  5. Kies evaluatievormen die adequaat zijn om het leerproces van de leerlingen te evalueren of, anders gezegd, om na te gaan of de leerlingen de geselecteerde elementen binnen de eindtermen hebben bereikt. Indien mogelijk: betrek de leerlingen bij het lesproces. Wat hebben ze nodig om de eindtermen te bereiken?
  6. Creëer voldoende leerkansen. Burgerschapscompetenties internaliseren vraagt tijd. Bouw een realiseerbaar leerpad op. Stem af met de collega’s/vakgroepen van de lagere en/of hogere jaren.

Schrijf je in op onze nieuwsbrief

Steeds het meest interessante nieuws over het onderwijs in je mailbox.

Schrijf me in